kürdistan

Kürdistan


Vikipedi, özgür ansiklopedi


Git ve: kullan, ara

Bu sayfa, kayıtlı olmayan kullanıcılara geçici olarak kapatılmıştır. Yapılan bu koruma, sayfanın şimdiki hâlinin onaylandığı anlamına gelmez. Ayrıntılar için koruma politikasına, koruma kayıtlarına ve tartışma sayfasına lütfen bakınız; korumanın kalkması gerektiğini düşünüyorsanız, tartışma sayfasında belirtiniz.

CIA verilerine göre Kürtlerin yoğun olarak bulunduğu bölgeler (1992) Kaynak: Teksas Üniversitesi Kütüphanesi



Kürdistan (Arapça: كردستان, Farsça: کردستان, Kürtçe: Kurdistan / کوردستان) Kafkaslar'ın güneyi ve Orta Doğu'da, Türkiye, Irak, İran, Suriye, Ermenistan ve Azerbaycan ülkelerine ait toprakların bir kısmını kapsayan yerleşim bölgelerini adlandırmak için kullanılan bir terim.^[1]
Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra müttefik devletler, bahsi geçen bölgede Kürdistan isimli bir devlet kurulmasını önermişlerdir. Bu fikre Türkiye, Irak, İran ve Suriye karşı çıkmıştır.^[2]
Kürdistan sözcüğü Farsça kökenli olup "Kürt yurdu" anlamına gelir. Bu bölgede yaşayan nüfusun çoğunluğunu Kürt kökenli Türkiye, Irak ve İran vatandaşları oluşturur. Suriye, sınırları içerisinde ikamet eden Kürtlere 1962'den itibaren vatandaşlık hakkını tanımamaktadır.
Herhangi bir devlet ya da uluslararası organizasyon tarafından tanınmış "Kürdistan" isimli bir devlet bulunmamaktadır. Türkiye topraklarında "Kürdistan" adında bağımsız bir ülkeyi kurmaya çalışmak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'na aykırıdır.^[3]
Uluslararası ortamda Kürdistan bölgesi (Kürtçe: هه‌ریمى كوردستان; Herêmî Kurdistan) terimi sadece Kuzey Irak'ta bulunan özerk bölge hükümeti için geçerlidir. Bunun dışında İran'da Kordestan eyaleti (Farsça: استان کردستان Ostān-e Kordestan) mevcuttur. Ayrıca Çahar Mahal ve Bahtiyari eyaleti (Farsça: استان چهارمحال و بختیاری Ostān-e Chahār-Mahāl-o Bakhtiyārī)'nin merkezi, Kürtlerin fazla ikamet etmemelere rağmen Şehrikürd (Farsça: شهرکرد Şahr-e Kord) adlı şehirdir.^[4]


Konumu ve etnik gruplar


Bu bölge, Türkiye'nin kısmen Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerini, Irak'ın kuzeyini (Irak Kürdistan Özerk Bölgesi), İran'ın Kordestan, Batı Azerbaycan, Kermanşah ve Loristan eyaletlerini, Azerbaycanın Karabağ bölgesini (Laçın, Zengilan, Kubadlı, Kelbecer) ve Suriye'nın kuzeyini tamamen veya kısmen kapsar.
Bu topraklarda farklı ülkelerin vatandaşlıklarına sahip, Türk, Süryani, Arap, Ermeni ve Kürt etnik gruplarından topluluklar yaşar.

Tarihçe



Selçuklular


Kürdistan tabirini idari bir terim olarak ilk kullanan Selçuk Sultanı Sancar'dır (1117-1157). ^{[5] [6]} Sancar İran'daki Hamedan şehrinin batısındaki Bahar kalesini merkez alan eyalete Kürdistan adını vermiştir. Bu eyalet Zagros dağlarının doğusunda ve batısında olmak üzere Hamedan, Kirmanşah, Dinever, Sincar ve Şehrizor şehirlerini kapsıyordu. Bu coğrafya I3. yüzyıl kaynaklarında Cibal (İran tarafı) ve Cezire (Diyarbakır) den oluşmaktaydı. 14. yüzyılda Hamdullah Mustafa Kazvini'ye ait Nüzhet'ül Külub adlı eserde Kürdistan 16 kasaba olarak tanımlamıştır.

Osmanlı Devleti


Osmanlı döneminde "Kürdistan" kelimesi, Kürtlerin bulunduğu bölgeleri (sınırları belirsiz biçimde) nitelendirmek için resmi düzeyde kullanılıyordu.
Örneğin, Kürdistan'ın Ermenistan'a ilhakı konusu ^[7], 9 Nisan 1850'de Musul ve Kürdistan vâlîlerine ^[8] yazılan mektup, 9 Kasım 1822'de yazılan bir tahriratta ^[9] bahsi geçen Kürdistan Paşaları ^[10] veya 1847 yılındaki Bedirhan isyanının bastırılmasında yararlık gösterenler için ihdas edilen madalya Kürdistan Madalyası adını taşımaktadır. ^[11]
Kürdistan eyaletinin teşkili hakkındaki Sedaret lüzum arizası 20 Cemaziyelevvel 1263 (1846) tarihinde idaresi istisâl edilmiştir.^[12]

Evliya Çelebi'nin Kürdistan'daki Gezileri


16. ve 17. yüzyıllara ışık tutan ünlü Türk seyyah Evliya Çelebi'nin Kürdistan gezi notlarının sadece bazı bölümlerinin nispeten tatmin edici bir örneği basılmıştır, Kürdistan gezi notları ne yazıkki tamamen bastırılmamıştır. İş Bankası Yayınları tarafından 9 cildi yayınlanan Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Kürdistan ifadesi kullanılmaktadır. ^[13]


İngiltere ilk başta ajanı 'Arabistanlı Lawrence' lakaplı T.E.Lawrence'nin tezine uyarak Kuzey Irak'ta tampon bölgesi oluşturmak üzere Şeyh Mahmut Berzenci (Kürtçe: Şêx Mahmûd Berzencî)'nin yönetimini kabul etti. Daha sonra diğer ajanı, 'Irak'ın taçsız Kraliçesi' lakaplı Gertrude Bell'in tezine yanaşarak Faysal'ı 'Irak Kraliyeti'nin bir parçası yaptı.